بار مالی بیمه در قراردادهای پیمانکاری (راهنمای کارگران)
بار مالی بیمه چیست و چرا باید حقوق شما را کم کند؟ (راهنمای کارگران)
آیا تا به حال به فیش حقوقی‌تان نگاه کرده‌اید و با دیدن مبلغ «کسر حق بیمه» شوکه شده‌اید؟ آیا احساس می‌کنید بخشی از دستمزدتان که برای آن زحمت کشیده‌اید، به شکلی ناعادلانه و مبهم ناپدید می‌شود؟ شما تنها نیستید. بسیاری از کارگران و کارمندان، به‌ویژه در پروژه‌های پیمانکاری، درگیر این سؤال هستند که «بار مالی بیمه» دقیقاً چیست و چرا سهم آن‌ها از این سفره، انقدر سنگین به نظر می‌رسد؟
حقیقت این است که سیستم بیمه در قراردادهای پیمانکاری، پیچیده و اغلب گیج‌کننده است. اما این پیچیدگی نباید بهانه‌ای باشد تا حقوق شما پایمال شود. این بار مالی بیمه که از آن صحبت می‌شود، اغلب نتیجه‌ای از قوانین خاصی مانند «ماده ۳۸ قانون تأمین اجتماعی» است که مستقیماً بر پیمانکاران تأثیر می‌گذارد؛ اما دود آن به چشم کارگر می‌رود.
این مقاله، چراغ‌قوه شما در این اتاق تاریک است. ما قصد نداریم با زبان حقوقی و غیرقابل فهم صحبت کنیم. ما می‌خواهیم به شما، به عنوان کارگر یا کارمند، نشان دهیم که دقیقاً چه اتفاقی در حال رخ دادن است، سهم واقعی شما چقدر است، پیمانکار چه وظایفی دارد و چطور می‌توانید مطمئن شوید که ریال به ریالِ حقوقتان را دریافت می‌کنید. وقت آن رسیده که از حق بیمه خود نه به عنوان یک هزینه، بلکه به عنوان یک سرمایه‌گذاری برای آینده‌تان محافظت کنید.
«بیمه پیمانکاری» اصلاً به چه معناست؟ (و به شما چه ارتباطی دارد؟)
بگذارید ساده بگوییم. وقتی یک شرکت بزرگ (که به آن «کارفرمای اصلی» یا «واگذارنده کار» می‌گوییم) پروژه‌ای را به شرکت دیگری (که «پیمانکار» و کارفرمای مستقیم شماست) می‌سپارد، سازمان تأمین اجتماعی می‌خواهد مطمئن شود که حق بیمه تمام کارگرانی که در آن پروژه عرق می‌ریزند، پرداخت می‌شود.
اینجاست که «ماده ۳۸ قانون تأمین اجتماعی» وارد می‌شود. این قانون، کارفرمای اصلی را موظف می‌کند که ۵ درصد از کل مبلغ قرارداد را نگه دارد و تا زمانی که پیمانکار (رئیس شما) با تأمین اجتماعی تسویه‌حساب نکرده، این پول را آزاد نکند.
خب، این به شما چه ربطی دارد؟ ربطش اینجاست: پیمانکار برای تسویه‌حساب، باید «مفاصاحساب بیمه» بگیرد. تأمین اجتماعی هم برای دادن مفاصاحساب، بر اساس نوع پروژه (عمرانی، خدماتی، مشاوره‌ای و غیره) یک «ضریب بیمه» تعیین می‌کند و از کل مبلغ قرارداد، نه فقط از حقوق کارگران، حق بیمه می‌گیرد.
این همان نقطه‌ی درد است. مبلغی که تأمین اجتماعی از پیمانکار می‌خواهد، معمولاً بسیار بیشتر از مجموع حق بیمه ۷ درصدی است که باید از حقوق شما کسر شود. اینجاست که بار مالی بیمه سنگین می‌شود و برخی پیمانکاران تلاش می‌کنند این هزینه اضافی را به شکلی، به کارگران منتقل کنند.
🎬 مثال واقعی: با «رضا»، کارگر ساختمانی آشنا شوید
رضا یک جوشکار ماهر است که در یک پروژه ساختمانی بزرگ از طریق یک شرکت پیمانکاری مشغول به کار شده است. در قرارداد کار او، حقوق ماهانه ۱۰ میلیون تومان قید شده است.
انتظار رضا: طبق قانون کار، ۷ درصد حق بیمه سهم کارگر است. یعنی باید ۷۰۰ هزار تومان از حقوق او کسر شود و ۹ میلیون و ۳۰۰ هزار تومان دریافت کند.
واقعیت تلخ: پایان ماه، رضا فیش حقوقی‌ای دریافت می‌کند که در آن، علاوه بر ۷ درصد، مبلغ دیگری تحت عنوان «کسورات قانونی» یا «سایر کسورات» کسر شده و دریافتی او بسیار کمتر است. یا بدتر از آن، پیمانکار اصلاً لیست بیمه او را با حقوق واقعی (۱۰ میلیون تومان) رد نکرده، بلکه بر اساس «حداقل حقوق» لیست را ارسال کرده تا هزینه کمتری بپردازد.
مشکل کجاست؟ پیمانکار این پروژه (که یک پروژه عمرانی است)، می‌داند که در پایان کار، تأمین اجتماعی ضریب بالایی (مثلاً ۶.۶ درصد) از کل مبلغ قرارداد (که میلیاردها تومان است) را از او خواهد گرفت. او برای جبران این بار مالی بیمه، یا از ابتدا حقوق رضا را کمتر اعلام می‌کند، یا لیست بیمه را دستکاری می‌کند، یا بهانه‌های دیگری برای کسر پول می‌آورد. در هر صورت، این رضا است که ضرر می‌کند؛ هم امروز در دریافتی‌اش و هم فردا در سوابق بیمه و بازنشستگی‌اش.
چه کسی واقعاً باید بار مالی بیمه را به دوش بکشد؟
این یکی از مهم‌ترین سؤالاتی است که باید جوابش را بدانید تا بتوانید از حق خود دفاع کنید. بیایید نقش‌ها را تفکیک کنیم.
۱. سهم شما به عنوان کارگر (۷ درصد و نه یک ریال بیشتر!)
طبق قانون تأمین اجتماعی، سهم شما از حق بیمه ماهانه، ۷ درصد از حقوق و مزایای مشمول بیمه شماست. این مبلغ باید به وضوح در فیش حقوقی شما قید شود. هرگونه کسر مبلغی بیشتر از این ۷ درصد تحت عنوان «حق بیمه» یا «بیمه قرارداد» از حقوق شما، غیرقانونی است.
۲. سهم پیمانکار (کارفرمای شما)
کارفرمای شما (پیمانکار) موظف است مجموعاً ۲۳ درصد از حقوق شما را به تأمین اجتماعی بپردازد. این شامل:
-
۲۰ درصد سهم کارفرما
-
۳ درصد بیمه بیکاری
پس در مجموع، هر ماه معادل ۳۰ درصدِ حقوق شما (۷ درصد شما + ۲3 درصد کارفرما) باید به حساب تأمین اجتماعی واریز شود.
۳. بار مالی ماده ۳۸ (هزینه پیمانکار، نه شما!)
و اما آن «ضریب بیمه» که در موردش صحبت کردیم (که بر اساس کل قرارداد محاسبه می‌شود) چطور؟
نکته طلایی: آن ضریب و هزینه‌های جانبی، بخشی از ریسک و هزینه‌های عملیاتی پیمانکار برای اجرای پروژه است. پیمانکار موظف است این هزینه را در محاسبات خود برای قیمت‌دهی به کارفرمای اصلی لحاظ کند.
مهم: پیمانکار به هیچ عنوان حق ندارد «بار مالی بیمه پیمانکاری» (ناشی از ضریب ماده ۳۸) را مستقیماً از حقوق کارگر کسر کند. این هزینه باید از سود خود پیمانکار پرداخت شود.
✅ نکات اجرایی: چطور جلوی پایمال شدن حقمان را بگیریم؟
دانستن حق، قدم اول است؛ گرفتن حق، قدم دوم. این چک‌لیست به شما کمک می‌کند تا کنترل اوضاع را در دست بگیرید:
-
قرارداد کار شفاف بخواهید: هرگز بدون قرارداد کتبی شروع به کار نکنید. مطمئن شوید که در قرارداد شما، مبلغ دقیق حقوق پایه، مزایا (حق مسکن، بن کارگری و…) و عنوان شغلی به درستی ذکر شده است.
-
فیش حقوقی ماهانه را چک کنید: پیمانکار موظف است به شما فیش حقوقی بدهد. به دقت بخش «کسورات» را بررسی کنید. فقط باید «۷٪ حق بیمه سهم کارگر» و «مالیات» (اگر حقوقتان به سقف آن برسد) کسر شده باشد.
-
سوابق بیمه‌تان را آنلاین چک کنید: این مهم‌ترین ابزار شماست. هر ماه به سایت سازمان تأمین اجتماعی (eservices.tamin.ir) سر بزنید و سوابق خود را چک کنید. باید ببینید:
-
آیا آن ماه برای شما بیمه رد شده است؟
-
آیا «دستمزد» اعلام شده توسط پیمانکار، همان حقوق واقعی شماست؟ (اگر کمتر رد کند، در بیمه بیکاری، غرامت ایام بیماری و بازنشستگی به ضرر شما تمام می‌شود).
-
آیا تعداد روزهای کارکرد (مثلاً ۳۰ یا ۳۱ روز) درست است؟
-
-
از دستمزد نقدی و بدون بیمه فرار کنید: برخی پیمانکاران پیشنهاد می‌دهند: «بیا بیمه‌ات نکنم، در عوض پول نقد بیشتری کف دستت می‌گذارم.» این یک تله بزرگ است. شما امروز پول ناچیزی بیشتر می‌گیرید، اما آینده (بازنشستگی)، امنیت شغلی (بیمه بیکاری) و پوشش درمانی خود و خانواده‌تان را فدا می‌کنید.
🧩 جدول: انواع قراردادهای پیمانکاری و بار مالی بیمه (از نگاه کارگر)
برای اینکه درک بهتری از پشت پرده داشته باشید، ببینید تأمین اجتماعی چطور با پیمانکار شما حساب می‌کند. (توجه: این اعداد مربوط به پیمانکار است و نباید از حقوق شما کسر شود).
|
نوع قرارداد پیمانکاری |
ضریب بیمه (تقریبی) |
معنی ساده برای شما (به عنوان کارگر) |
|---|---|---|
|
طرح‌های عمرانی (ساخت سد، جاده، ساختمان) |
۶.۶ درصد از کل |
پیمانکار هزینه بالایی دارد. احتمال اینکه تلاش کند با رد کردن لیست بیمه با حداقل حقوق، این هزینه را جبران کند، زیاد است. حواستان به سوابق‌تان باشد! |
|
قراردادهای غیرعمرانی (خدماتی) (مثل تأمین نیروی انسانی، نظافت، آشپزخانه) |
۱۶.۶۷ درصد از کل |
این سنگین‌ترین بار مالی بیمه برای پیمانکار است. در این نوع قراردادها، باید بسیار مراقب باشید که لیست بیمه شما کامل و با حقوق واقعی رد شود. |
|
قراردادهای مشاوره‌ای و مهندسی |
۱۴ درصد یا بیشتر |
معمولاً در این پروژه‌ها حقوق‌ها بالاتر است. چک کنید که مزایای شما (مثل حق تخصص) در لیست بیمه لحاظ شده باشد. |
|
قراردادهای با مصالح (جزء فنی) |
ضریب کمتر (بسته به نسبت مصالح به اجرا) |
ریسک کمی کمتر است، اما هوشیاری شما همچنان الزامی است. |
یک نکته مهم: در برخی موارد خاص، امکان استفاده از راهنمای معافیت های ماده 38 قانون تامین اجتماعی وجود دارد که می‌تواند بار مالی را برای پیمانکار کاهش دهد، اما این موضوع نباید تأثیری در پرداخت حق بیمه کامل شما داشته باشد.
بار مالی بیمه چیست و چرا باعث کسر حقوق کارگران می‌شود
ترفندهای پیمانکاران برای فرار از بار مالی بیمه (و چطور گول نخوریم)
-
ترفند حداقل دستمزد: رایج‌ترین ترفند. پیمانکار به شما ۱۰ میلیون حقوق می‌دهد، اما در لیست بیمه، شما را کارگر با حداقل حقوق (مثلاً ۷ میلیون) معرفی می‌کند تا سهم ۲۰ درصدی خودش را کمتر بپردازد.
-
ترفند قرارداد سفید امضا: از شما می‌خواهند قرارداد سفید امضا کنید. هرگز این کار را نکنید!
-
ترفند «شریک» یا «کارآموز»: شما را به جای «کارگر»، «شریک» یا «کارآموز» معرفی می‌کنند تا از شمول قانون کار و بیمه فرار کنند.
-
ترفند دو فیش حقوقی: یک فیش صوری با حداقل حقوق برای ارائه به بیمه و دارایی، و یک پرداخت نقدی به شما. این کار سوابق شما را نابود می‌کند.
اگر حق شما خورده شد، چه کار کنید؟
اگر متوجه شدید پیمانکار حق بیمه شما را کامل رد نکرده، دستمزد شما را کمتر اعلام کرده، یا کسورات غیرقانونی داشته است، ساکت نمانید:
-
مذاکره: ابتدا به صورت محترمانه با خود پیمانکار یا مسئول امور اداری صحبت کنید و بخواهید که لیست سوابق بیمه را به شما نشان دهند.
-
شکایت در اداره کار: اگر مشکل حل نشد، می‌توانید به «اداره کار» مراجعه کنید و بابت عدم پرداخت کامل حقوق یا رد نکردن بیمه، شکایت کنید.
-
شکایت در تأمین اجتماعی: اگر پیمانکار اصلاً شما را بیمه نکرده، می‌توانید با ارائه مدارکی (قرارداد، فیش واریزی، شاهد) به شعبه تأمین اجتماعی محل کارتان، ادعای سابقه کنید.
این فرایندها می‌توانند پیچیده و زمان‌بر باشند. این بار مالی بیمه و مشکلات آن، یک دعوای حقوقی تخصصی است. اگر احساس می‌کنید به تنهایی نمی‌توانید حق خود را بگیرید، به خصوص اگر در شهری مانند اصفهان هستید که پروژه‌های پیمانکاری زیادی دارد، کمک گرفتن از یک وکیل کاربلد بیمه تامین اجتماعی در شهر اصفهان که زیر و بم این قوانین را می‌شناسد، می‌تواند بهترین سرمایه‌گذاری برای حفظ آینده شغلی شما باشد.
📚 سؤالات متداول (که شاید خجالت بکشید بپرسید!)
سؤال: پیمانکارم میگه «چون پروژه پیمانکاریه، قانون بیمه‌اش فرق داره و باید ۸ درصد از حقوقت کم کنم.» راست میگه؟
جواب: نه! به هیچ وجه. قانون در همه‌جا یکسان است: سهم کارگر ۷ درصد است. آن ۱ درصد اضافی را می‌خواهد برای پوشش هزینه‌های خودش از جیب شما بردارد. کاملاً غیرقانونی است.
سؤال: این «ضریب بیمه» که میگن دقیقاً چیه و چرا به من ربط داره؟
جواب: ربط مستقیم به شما ندارد، اما غیرمستقیم پدرتان را درمی‌آورد! ضریب، درصدی است که بیمه از کل پول قرارداد از پیمانکار می‌گیرد. چون این مبلغ سنگین است، پیمانکار (رئیس شما) ممکن است سعی کند آن را با کم رد کردن بیمه شما یا کسر از حقوقتان جبران کند.
سؤال: من ۶ ماه در پروژه‌ای کار کردم و تازه فهمیدم اصلاً من را بیمه نکرده! چی کار کنم؟
جواب: اولاً آرامش خود را حفظ کنید. ثانیاً، فوراً تمام مدارک خود (قرارداد، پرینت واریز حقوق، اگر ندارید، اسم و شماره تلفن ۲ تا از همکارانتان به عنوان شاهد) را جمع کنید و به نزدیک‌ترین شعبه تأمین اجتماعی بروید و «ادعای سابقه» کنید. اگر جواب نگرفتید، به اداره کار شکایت کنید.
سؤال: فرق بیمه ماده ۳۸ با بیمه‌ای که باید برای من رد بشه چیه؟
جواب: عالی پرسیدی! بیمه‌ای که برای شما رد می‌شود (ماهانه ۳۰ درصد)، برای سابقه، بازنشستگی و درمان شماست. اما بیمه ماده ۳۸، یک جور جریمه یا تضمین است که تأمین اجتماعی از پیمانکار می‌گیرد تا مطمئن شود او حق بیمه همه را داده. این دو کاملاً جدا هستند و هزینه ماده ۳۸ نباید از جیب شما برود.
آینده شما، گروگان امروز نباشد
موضوع «بار مالی بیمه» در قراردادهای پیمانکاری، یک جنگ پنهان بر سر پول است؛ پولی که شما برای آن زحمت کشیده‌اید. پیمانکاران با هزینه‌های سنگین ماده ۳۸ و ضرایب بیمه مواجه هستند، اما این مشکل آن‌هاست و نباید به شما منتقل شود. حقوق شما، سوابق بیمه شما، و بازنشستگی شما، خط قرمز شما هستند.
اجازه ندهید پیچیدگی‌های قانونی، شما را از پیگیری حقوقتان منصرف کند. فیش حقوقی خود را با دقت بخوانید، سوابق بیمه‌تان را ماهانه چک کنید و در برابر هرگونه کسر غیرقانونی یا دستکاری در لیست بیمه، محکم بایستید. آینده مالی شما ارزش این پیگیری را دارد.
